Rokade

“Je had ook een lange rokade kunnen spelen, opa”.

Ik was vergeten dat het in de opbouw van het schaakspel vaak handig is om te rokeren: koning en toren gelijktijdig verplaatsen. Maar het was dan ook al heel lang geleden dat ik van mijn oudere broer had leren schaken. Jaren later was het boekje van Max Euwe mijn gids in schaakland. Met “Oom Jan leert zijn neefje schaken” herhaalde ik toen voor mezelf de basisregels van het eeuwenoude spel. Af en toe, bij het passeren van de grote schaakstukken op het Max Euweplein, heb ik nog wel eens teruggedacht aan oom Jan en zijn neefje.

Op de basisschool van mijn kleinzoon komt twee dagen in de week een schaakjuf. Zij gebruikt ook van die leuke boekjes om de kinderen die dat willen te leren schaken. Thuis kunnen de kinderen met hun ouders of met vriendinnetjes de aanwijzingen in de boekjes volgen. Voor opa een uitstekende gelegenheid om te kijken of er nog iets is blijven hangen van wat oom Jan toentertijd vertelde. Na de eerste paar lessen van de schaakjuf bleek een partijtje schaak met de kleinzoon voor mij geen lastige opgave. Maar al snel moest opa alle zeilen bijzetten. En uiteraard op tijd de rokade uitvoeren.

Bij het schaakspel moet je snel en systematisch de mogelijkheden van een stelling kunnen overzien. Daar is training voor nodig, een goed geheugen en abstractievermogen omdat je de alternatieve zetten niet op het echte bord mag uitproberen. Voorstanders van schaaklessen op school benadrukken dat een kind door te schaken ook allerlei andere vaardigheden leert. Logisch en abstract nadenken, zich verdiepen in de opties die een ander heeft, plannen en vooruit denken, ruimtelijk inzicht en omgaan met tegenslagen. Onderwijskundigen spreken in zulke gevallen van ‘transfer’: wat geleerd is in een bepaalde situatie (bijvoorbeeld bij schaken) wordt toegepast in andere nieuwe situaties (bij overleg bijvoorbeeld inschatten hoe een ander zal reageren). In veel analyses van transfereffecten worden wel verbanden gevonden (correlaties) maar geen duidelijke causaliteit. ( klik hier voor achtergrondblog )

Ook zonder wetenschappelijk onderbouwde transfereffecten is leren schaken waardevol voor kinderen. Ze moeten immers heel actief hun hersens gebruiken en ………………grootouders kunnen het met hen spelen. Daarbij komt het belangrijkste transfereffect onomstotelijk naar voren: opa en oma blijven mentaal langer fit.